on November 23, 2013 8:21 AM in Y Tế - Sức Khỏe / 1 comment**
Nói xấu, nói lén người vắng mặt là một thói quen của rất nhiều người, đàn bà cũng như đàn ông. Nói lén rất thường hay thấy xảy ra trong phạm vi gia đình, giữa bà con với nhau, giữa bạn bè, đồng nghiệp….
Phán xét người khác là mình tự phán xét chính mình
**Mách lẻo (Photo Internet)
Trong mỗi người chúng ta đều chất chứa những điều tốt lẫn điều xấu.
Theo nhà phân tâm học N. Chatillon thì chính sự tương đồng hoặc sự khác biệt với người khác làm mình bối rối khó chịu và mình không thể xác định được căn tánh (identité) của chính mình. Vậy cách tự vệ tốt nhất là mình là phải tấn công người ta qua việc phán xét, chỉ trích họ thẳng thừng không thương tiếc.
Tâm lý chung là người đời là thường hay nói ra những gì tiêu cực, xấu xa của người khác.
Điều tiêu cực trong ta càng nhiều chừng nào thì chứng tỏ tâm ta càng bất an chừng đó cho nên cần phải tung bớt áp lực ra ngoài. Có ai đang sống trong sự sung sướng và hạnh phúc mà lại thấy cần phải đi bươi móc kiếm chuyện với người khác bao giờ đâu.
Nói xấu, nói điều tiêu cực là một bản năng tự vệ
Nói xấu, nói lời nghịch nhĩ, có cử chỉ, hành vi bạo lực được xem là những phản ứng tự vệ để khỏi bị mất mặt và thua thiệt.
Bản chất con người rất phức tạp vì nó được uốn nắn bởi tình cảm tốt và xấu: thương ghét, tham lam, ham muốn, ganh tị, ghen tương, suy bì, so sánh hơn thua, tranh chấp hơn người.
Dĩ nhiên khi nói xấu, chúng ta phản ảnh với những gì mình đang mang trong người, khi thì tiêu cực khi thì tích cực. Khi tiêu cực, chúng ta muốn tung ra cho người khác nỗi khổ của chính bản thân mình. Khi chúng ta thấy người khác đau khổ, bị nhục nhã thì các nỗi niềm khổ đau khổ của chính mình cũng sẽ được vơi đi. Chúng ta vui sướng khi thấy người khác thua thiệt và đang ở vị thế yếu kém.
Các nhà tâm lý học nói gì về vấn đề nầy?
Phỏng theo hai tác phẩm dưới đây (Xem tham khảo):
1) Pourquoi médire nous fait tant plaisir. Psychologies.com
2) J’adore dire du mal. Psychologies.com
Ai cũng muốn nghe chuyện xấu của người khác
Dây chuyền mách lẻo -La chaîne du ragot (Jessica Lucia/CC/Flickr.com)
Theo tâm lý thì thiên hạ thích nghe, thích biết những điều tiêu cực, xui xẻo, xấu xa và thất bại của người khác hơn là muốn nghe, muốn biết những thành công, may mắn hay sự sung sướng của người ta.
Mình càng kín đáo, càng giấu giếm chuyện riêng tư bao nhiêu thì thiên hạ càng cố gắng bươi móc để tìm hiểu bấy nhiêu.
Bởi vậy vô số báo lá cải mới sống và mới tồn tại được…
Nói lén sướng miệng gì đâu
Ai cũng biết nói lén là điều không tốt, không nên làm nhưng ngứa miệng quá, dằn lại không được. Nói ra đã lắm và cảm thấy sướng gì đâu. Đồng thời mình muốn chứng tỏ cho thiên hạ biết là mình đâu phải thuộc loại người ngay ngô bù trất đâu.
Trên bàn tiệc, đôi khi chúng ta thường được nghe thực khách đem chuyện riêng tư của người vắng mặt ra kể cho cả bàn đều nghe.
Các thầy trong chùa và các cha cố trong nhà thờ cũng không thoát khỏi vấn nạn bị tín đồ, hay bổn đạo nói lén thế nầy thế nọ. Có người còn đổ thừa là không có lửa sao có khói?
Theo người gõ không phải ai cũng đều lẻo mép hết, không phải ai cũng thích nghe chuyện xấu của người khác hết đâu. Vấn đề nầy cũng còn tùy thuộc vào cá tánh của mỗi người mà thôi.
Cùng nhau ghét người kia
Việc nói xấu (médire) người vắng mặt tạo một mối giao tiếp xã hội giữa người nói và người nghe.
Cũng giống như loài khỉ bới lông lẫn nhau, con người cũng có thói quen chem chép (bên nhà gọi là tám) (gossip, potiner, commérage).
Theo nhà tâm lý học Laurent Bègue “Cùng nhau ghét cay ghét đắng, nói xấu một người nào đó sẽ làm gắn bó thêm mối giao tiếp giữa người nói và người nghe hơn là chia sẻ nhau những điều tốt về người khác”. Hai người có cảm giác họ gần gũi với nhau hơn, xích lại gần nhau hơn nếu họ cùng nói chuyện xấu hơn là nói việc tốt về một đệ tam nhân nào đó.
Nói xấu là nói ra những điều không tốt lành, tiêu cực hay bất nhã về một người nào đó
Kẻ nói xấu người khác có nguy cơ bị xã hội coi thường, nhưng trong thực tế thì ngược lại: mang một vẻ thành thật, người nói xấu muốn chứng tỏ cho người nghe là mình tin cậy vào anh ta. Cảm động trước nghĩa cử nầy, người nghe cũng sẵn sàng đem chia sẻ những điều bí mật riêng của mình cho anh bạn biết. Có qua có lại.
Nói xấu là nói ra cho người khác nghe về những điều tiêu cực, những vịệc không mấy tốt đẹp của một người vắng mặt, nhưng người mách lẻo cho rằng tin nầy có căn cứ. Những lời đồn đại như trên giúp cho người loan tin có được cảm giác an tâm.
Tại sao họ phải nói xấu?
Hai bà già đang hăng say “tám” với nhau
1) Bằng mọi giá, hắn ta không từ khước bất cứ cách gì miễn được thành công
Thí dụ: “Bạn có biết không, nghe nói ông A có thời đã ngồi tù về tội lường gạt ”
Theo nhà xã hội học Jean Bruno Renard thì người nói xấu cố tình gieo rắc những tìn không tốt về một người nào đó và họ cho rằng đó là tin có cơ sở đáng tin cậy.
Cho dù nguồn tin có đúng hay sai đi nữa thì người nói xấu vẫn có thể chứng minh thái độ ngay tình, ý tốt của anh ta (hay chị ta) muốn thông tin, cảnh báo thiên hạ về một mối hiểm nguy.
2) Để tạo mối giao tiếp xã hội
Kẻ nói xấu cố tạo cho họ một cái vỏ thiện cảm: các lời chỉ trích của hắn ta đều có vẻ có ích lợi. Nó chứng tỏ hắn ta cũng biết được một cái gì đó ở nạn nhân với ngụ ý là hắn ta khá hơn người đó rất nhiều.
Nói xấu người khác, có nghĩa gián tiếp là mình nói điều tốt về mình và cả cho những người chịu nghe mình kể.
Sau những câu nói xấu đều có tiềm ẩn cái ý sau đây: Tôi kể cho bạn nghe chuyện đó vì tôi không phải là hạng người như thế và cũng tại vì tôi biết các bạn cũng không phải như vậy.
3) Vì họ thiếu lòng tự trọng
Tại sao không tạo mối giao tiếp xã hội bằng cách kể những chuyện có tính cách tốt và xây dựng? Theo nhà tâm lý học Isabelle Filliozat: «kẻ nói xấu người khác có cảm giác là hắn ta chẳng có cái gì riêng tư để kể hết». Hắn ta nói chuyện về một người bạn láng giềng, về một người đồng nghiệp vì không còn chuyện nào khác để kể, vì hắn nghĩ rằng nếu đem chuyện mình ra kể thì chả có gì hấp dẫn hết.
Những lời nói xấu nhắm vào người khác là một báo hiệu của một tình trạng tuyệt vọng (détresse) của một người không còn lòng tự tin và tự trọng nữa (confiance et estime de soi).
4) Vì họ thích nói xấu người khác
Thiếu lòng tự tin vào chính mình sẽ kéo theo tình trạng họ không dám tự khẳng định (s’affirmer).
Trong đời sống, họ luôn luôn mang tâm sân hận, tức giận, bực bội và từ đó tạo nên sự giận dữ.
Nếu họ nhìn nhận là họ tức giận thì đó chẳng khác nào họ xác nhận sự yếu hèn của họ hay sao?
Ngưòi đời thường nói sự tức giận là vũ khí của kẻ hèn yếu đó sao.
Vì vậy, từ vô thức họ chĩa mũi dùi vào người khác, đặc biệt là vào những người tài giỏi, những người thành công và may mắn hơn họ. «Thằng đó có tài nghệ gì đâu. Chức giám đốc của nó chẳng qua là do chạy chọt đút lót, nhờ phe đảng, nhờ quen lớn mà thôi… »
5) Vì phóng chiếu (par projection)
Trong nhiều trường hợp khác, họ nói những gì mà họ ghét và kinh tỡm nhất trong chiều sâu của họ. Thí dụ: Bà đó tham lam quá, thằng đó có tính quy kỷ (égocentrique). Nó tưởng nó là trung tâm của vũ trụ.
Theo nhà phân tâm học Philippe Grimbert: «Mình sẽ phịa ra hay chỉ đích danh cho mọi người biết những nét mà mình không ưa, mình không chịu đựng được vì đó chẳng qua là những khía cạnh mình đang mang trong người mà chính mình cũng không có thể nào chấp nhận được».
Sự nói xấu dựa trên hiện tượng tâm lý học gọi là phóng chiếu: mình gán cho người khác một phần của chính mình mà mình từ chối không chấp nhận hay mình ý thức rằng không thể nào nhận biết nó được.
Kết luận
Tây phương có câu: Nếu không nói ra được những điều gì tốt đẹp thì tốt hơn hết là đừng nên nói gì hết. (If you can’t say something nice, don’t say anything at all).
Theo Phật giáo, người biết đạo phải giữ tâm trong Bát chánh đạo, không nghĩ xấu, nói xấu, nói lén người khác./.
Nguyễn Thượng Chánh, DVM
Đọc thêm:
- Pourquoi médire nous fait tant plaisir. Psychologies.com
http://www.psychologies.com/Moi/Moi-et-les-autres/Relationnel/Articles-et-Dossiers/Pourquoi-medire-nous-fait-tant-plaisir
- J’adore dire du mal. Psychologies.com
http://www.psychologies.com/Moi/Se-connaitre/Comportement/Articles-et-Dossiers/J-adore-dire-du-mal#1
- Mail online-Why women will gossip bout you behind your back (but men will tell you to your face)
http://www.dailymail.co.uk/femail/article-2050138/Why-women-gossip-men-tell-face.html
- Coup de Pouce-Peut-on vivre sans potiner?
http://www.coupdepouce.com/bien-dans-ma-tete/psychologie/peut-on-vivre-sans-potiner/a/34737/2
- Nói xấu người khác: Những hậu quả và cách chuyển hóa – Ni sư Thubten Chodron – Quảng Trí dịch
http://thuvienhoasen.org/D_1-2_2-161_4-14184/noi-xau-nguoi-khac-nhung-hau-qua-va-cach-chuyen-hoa-ni-su-thubten-chodron-quang-tri-dich.html
- Thích Đức Thắng, Trang nhà Quảng Đức-Bát chánh đạo
http://www.quangduc.com/coban-2/264batchanhdao.html
- Nguyễn Thượng Chánh. Khi phán xét nguoi khác là mình tự phán xét chính mình
http://www.thuvienhoasen.org/D_1-2_2-168_4-16351_5-50_6-1_17-75_14-1_15-1/
● HÃY TỰ MÌNH THẮP ĐUỐC LÊN MÀ ĐI – HT. Thích Minh Châu
● KINH KALAMA ANH – VIỆT (Thanissaro Bhikkhu; Thích Minh Châu)
● KINH PHÁP BẢO ĐÀN – Lục Tổ Huệ Năng – Minh Trực Thiền Sư Việt dịch
Montreal, Nov, 2013