Bạn,
Trong post đặc biệt này, tôi gửi bạn một YouTube gồm 123 bài nhạc xuất sắc do tôi tuyển chọn lại từ 900 bài nhạc trong bộ nhạc "Một Thế Kỷ Nhạc Pháp". Nửa sau của post tôi xin được chia xẻ những cảm nghĩ về nhạc Pháp nói chung và chuyện nghe nhạc nói riêng.
Mời bạn ấn vào link sau để nghe hết một lượt, hay ấn vào từng link trong danh sách bài hát theo năm cũng được.
http://www.youtube.com/
1959
Ne Me Quitte Pas - Jacques Brel
1960
Il n'y a plus d'après - Juliette Gréco
1961
Deux enfants au soleil - Jean Ferrat
Nous Les Amoureux - Jean-Claude Pascal
1962
Ballade a Sylvie - Leny Escuderot
Dis, quand reviendras-tu ? - Barbara
Le Temps De L'Amour - Francoise Hardy
Tous les garçons et les filles - Francoise Hardy
1963
C'est beau la vie - Jean Ferrat
Demain Tu Te Maries - Patricia Carli
Elle était si jolie - Alain Barrière
Les vendanges de l'amour - Marie Laforet
Le Premier Bonheur du Jour - Francoise Hardy
Tombe la neige - Adamo
1964
Mon amie la rose - Francoise Hardy
La Plus Belle Pour Aller Danser - Sylvie Vartan
Aline - Christophe
Aux jeunes loups - Jean Claude Annoux
La Bohème - Charles Aznavour
Capri, c'est fini - Hervé Vilard
1965
Le ciel, le soleil et la mer - Francois Deguelt
Mes mains sur tes hanches - Adamo
N'avoue Jamais - Guy Mardel
Potemkine - Jean Ferrat
1966
Poupee De Cire, Poupee De Son - France Gall
Le rossignol Anglais - Hugues Aufray
L'amour avec toi - Michel Polnareff
Céline - Hugues Aufray
Love Me Please Love Me - Michel Polnareff
Meme Si Tu Revenais - Claude Francois
Un Homme Et Une Femme - Francis Lai
1967
L'amour Est Bleu - Vicky Leandro
Bebe Requin - France Gall
Comme d'habitude - Claude François
D'Aventures En Aventures - Serge Lama & Enzo Enzo
L'important c'est la rose - Gilbert Becaud
Inch'allah - Salvatore Adamo
Ivan, Boris & Moi - Marie Laforet
J'aime les Filles - Jacques Dutronc
Je n'aurai pas le temps - Michel Fugain
La reine de Saba - Le Grande Orchestre De Paul Mauriat
1968
Comme un garçon - Sylvie Vartan
Il est mort le soleil - Nicoletta
La source - Isabelle Aubret
1969
Je T'aime Moi Non Plus - Jane Birkin
Le meteque - Georges Moustaki
Oh Lady Mary - David Alexander Winter
Adieu Jolie Candy - Jean Francois Michael
Un Jour, Un Enfant - Frida Boccara
1970
L'aigle Noir - Barbara
Un Banc, Un Arbre, Un Rue - Severine
Une histoire d'amour - Mireille Mathieu
1971
Avec le temps - Dalida
L'avventura - Stone & Charden
Mamy Blue - Nicoletta
Mourir d'aimer - Charles Aznavour
Pour un Flirt - Michel Delpech
1972
Apres Toi - Vicky Leandros
Ensemble - Art Sullivan
Holidays - Michel Polnareff
La Musica - Patrick Juvet
Sans toi je suis seul - Christian Delagrange
Si on chantait - Le Grande Orchestre De Paul Mauriat
Une belle histoire - Michel Fugain
Y'a le printemps qui chante - Claude François
1973
Chante comme si tu devais mourrir demain - Michel Fugain
J'ai un probleme - Johnny Hallyday et Sylvie Vartan
La maladie d'amour - Michel Sardou
Rien Qu'une Larme - Mike Brant
Tu Te Reconnaitras - Anne-Marie David
1974
La Declaration D'amour - France Gall
Emmanuelle - Pierre Bachelet
Le premier pas - Claude Michel Schönberg
1975
La ballade des gens heureux - Gerard Lenorman
J'ai encore rêvé d'elle - Il Était Une Fois
Le Sud - Nino Ferrer
Téléphone-moi - Nicole Croisille
This Melody - Julien Clerc
1976
L'amour c'est comme les bateaux - Sylvie Vartan
Avant de nous dire adieu - Jeane Manson
Il a neigé sur Yesterday - Marie Laforêt
L'oiseau et l'enfant - Marie Myriam
1977
Musique - France Gall
Si Maman Si - France Gall
1978
Emmene moi danser ce soir - Michele Torr
Ex-Fan des Sixties - Jane Birkin
Michèle - Gérard Lenorman
Les Uns Contre Les Autres - Fabienne Thibault
1979
Le Coeur Grenadine - Laurent Voulzy
Je L'aime à Mourir - Francis Cabrel
Géant - Alain Chamfort
1980
Couleur Menthe A L'eau - Eddy Mitchell
Pour le plaisir - Herbert Leonard
1981
Ainsi soit-il - Louis Chedid
Avec Simplicité - Richard Cociante
Diego libre dans sa tête - France Gall
Il est libre Max - Hervé Christiani
1982
Les corons - Pierre Bachelet
Destinée - Guy Marchand
Femme que j'aime ~ Jean-Luc Lahaye
1983
Elle danse Marie - François Valéry
1984
Désir, Désir - Laurent Voulzy & Véronique Jannot
Femme libérée - Cookie Dingler
1985
Et tu dances avec lui - C. Jérôme
Le géant de papier - Jean-Jacques Lafon
Je t'aime à l'italienne
1986
Ouragan - Stephanie von Monaco
T'en va pas - Elsa
Traces De Toi - Alain Chamfort
Voyage Voyage - Desireless
1987
Ella Elle L'a - France Gall
Elle imagine - Nacash
Évidemment - France Gall
Quand Je T'aime - Didier Barbelivien
Sans Contrefaçon - Mylene Farmer
Une autre histoire - Gerard Blanc
1988
Ainsi soit je - Mylène Farmer
Est-Ce Que Tu Viens Pour Les Vacances? - David et Jonathan
Mon mec à moi - Patricia Kaas
Quelque Chose Dans Mon Coeur - Elsa
1989
Johnny Johnny - Jeanne Mas
Pourvu Qu'elles Soient Douces - Mylene Farmer
"Một Thế Kỷ Nhạc Pháp". là một bộ sách thật quý giá, mỗi thập niên ban biên tập tìm ra 300 bài nhạc tiêu biểu nhất rồi kẻ nhạc lời và hợp âm và cho vào một quyển bìa cứng thật đẹp, giá cả rất văn nghệ, khoảng 50USD một quyển, tức là khoảng 16 xu một bài hát! Để so sánh, tôi mới mua giá discount 13USD tập nhạc Adele 21, trong đó có 11 bài, tức 1đ một bài, mà tôi đã cảm thấy có lời rồi :-)
Tôi hy vọng danh sách 123 bài tuyển chọn này sẽ là quà tặng của riêng tôi cho các bạn muốn nghe nhạc Pháp có tài liệu để đối chiếu, để tìm hiểu về một nền âm nhạc đã giúp phần nhỏ tạo nên một sân khấu nhạc trẻ miền Nam Việt Nam khi xưa - với những bản nhạc Pháp lời Việt bất hủ như Bang Bang, Tu te reconnaitras, L'avventura, v.v. Ngoài ra cũng sẽ có phụ trang những bản nhạc tôi hâm mộ mà không có trong danh sách 900 bài nhạc kể trên.
Công việc lựa chọn này thật ra cũng không khó, chỉ cái là hơi tốn thời gian. Việc đầu tiên là tôi in ra danh sách theo từng năm của cả ba quyển. Sau đó tôi lấy marker bôi đỏ lên bài nào tôi quen thuộc. Đếm thử thì thấy cũng khoảng 80 bài rất quen thuộc. Sau đó là lấy nhạc Paul Mauriat và Raymond Lefevre ra nghe và tìm xem những bài nhạc tôi ưa thích có nằm trong danh sách 900 bài không? Mới chợt nhận ra tôi chịu ơn hai ông rất, rất nhiều vì có nhiều bài nhạc không quen tên nhưng giai điệu rất hay, và chúng cũng có mặt trong sách nữa.
Tiếp theo là tôi đánh tên từng bài trong danh sách bôi đỏ vào Google rồi vào trang frmusique.ru để lấy lời của các bài nhạc trên cho vào một Word document. Tôi có để tập lời nhạc đó trong trang PDF để nếu bạn nào thích thì có thể download xuống làm tài liệu.
https://sites.google.com/site/
https://docs.google.com/
Nhìn chung, 123 bài nhạc này (xin gọi tắt là Selection 123) có thể nói rất tiêu biểu cho nhạc Pháp từ 59-89. Cũng có những bài hay mà không có trong danh sách như Viens Viens do Marie Laforet trình bày, nhưng một bài khác của cô làIl a neigé sur Yesterday cũng có mặt. Các danh ca và nhà soạn nhạc nổi tiếng đều xuất hiện trong danh sách ít nhất là một lần. Tôi rất hy vọng bạn trẻ nào chưa biết nhạc Pháp, sau khi nghe xong danh sách này sẽ có một khái niệm về dòng nhạc ấy ra sao; còn nếu bạn nào biết sơ sơ thì cũng có một khái niệm là mình biết khoảng ít nhiều trên 100 bài hay, rồi sẽ lần theo danh sách tìm thêm các danh ca mình chưa nghe. Cái sự 123 bài nhạc cũng là rất tình cờ. Tôi đếm các bài bôi đỏ của cả 3 quyển rồi cộng lại và được tổng số 123, rất dễ nhớ!
Nói đến chuyện sưu tầm nhạc Pháp, thì tôi phải biết ơn ông Google, là cha ông YouTube. Khoảng cuối năm 2006, khi Blogger (cũng là con của ông Google) mặc áo mới cho mình, thì YouTube cũng mới được Google mua lại, rồi sau đó khuếch trương lên, và trở thành nơi để người dùng tải lên các videos mình tạo ra, hay sưu tầm từ DVD, videos VHS, đĩa 45 vòng, v.v. Chỉ sau vài năm (2006 -> 2009) là trên YouTube đã có quá trời video của đủ mọi loại thần tượng nhạc Anh Pháp Mỹ. Cái hay nhất của YouTube là nó dùng giải thuật tìm kiếm có sẵn của Google để giăng lên các video tương tự như video mình đang kiếm, trong khi mình đang nghe một video nào đó. Nhờ vào cái feature "Related videos" bên tay phải này mà tôi lang thang tìm ra khối nhạc hay.
Cũng không quên cám ơn những người bạn Youtube có danh và vô danh đã nhiệt tình upload những bản nhạc từ thời xa xưa, từ những năm đầu 60 của dòng nhạc Pháp, tới những bài nhạc "hot" nhất hiện nay. Mười năm trước đây làm sao có được những thông tin tuyệt vời như vậy được, cái sự nghe nhạc Pháp của tôi chỉ đóng khung trong các CD cóp nhặt cũ kỹ, tầm nhìn hạn hẹp với các dĩa Christophe, Elsa, Pierre Bachelet, hay những CD "The best of France" bày rải rác trong Virgin Records và Tower Records (mà hai công ty này cũng đã tuyệt chủng vì không cạnh tranh nổi với cách mua online qua ông Amazon!)
Một người upload nhạc tôi rất biết ơn là anh Nicholas Phạm, sống ở Pháp. Anh tà tà chụp ảnh các người mẫu Âu Á, những phong cảnh Paris hoa lệ, rồi khéo léo gửi gắm thông điệp đằng sau những hình ảnh đó qua những bài nhạc Anh Pháp thật trữ tình. Tôi còn nhớ được nghe lại bài From Souvenirs to Souvenirs qua tiếng hát ấm cúng của danh ca Demis Roussos, cùng lúc được xem những kỷ niệm thời trung học/ đại học của anh ở Paris, với những bạn bè Việt Pháp, làm tôi rất cảm động và nhớ đến thời trung học và đại học của mình bên nhà và nơi xứ người.
Anh Nicholas có một gout âm nhạc thật phong phú và đa dạng, nhờ có anh mà tôi biết thêm rất nhiều bài nhạc Pháp với giai điệu lời ca rất trữ tình, như các bài D'Aventures En Aventures, Paris Au Mois d'Août, Non, Je n'ai rien Oublié, v.v. Cám ơn anh thật nhiều và mong anh sẽ tiếp tục upload những video hình ảnh đẹp, nhạc hay trên trang YouTube của anh.
Tôi thích nghe nhạc Pháp từ bao giờ tôi cũng chẳng nhớ, có lẽ là từ khi nghe nhạc Paul Mariat văng vẳng bên tai mỗi khi đi dạo phố với ba tôi (Happy Father's day Daddy! hôm nay khi đang viết những dòng này là ngày lễ nhớ ơn Cha của Mỹ), hay từ những tape nhạc AKAI, TEAC nhạc Pháp lời Việt do các ca sĩ như Thanh Lan trình bày. Chỉ phỏng đoán thôi vì tôi làm sao biết được tên những người ấy, trong đầu tôi chỉ có các trò chơi dích hình, xem Lucky Luke, Xì Trum qua những quyển sách trắng đen với những mẩu truyện dịch thông minh và rất thích hợp với tuổi thơ ngây 8-9 tuổi như tôi.
Rồi cơn lũ tràn về, đại gia đình tôi chia năm xẻ bảy, người vào tù, người vượt biển, những bài nhạc Pháp cũng chẳng còn có cơ hội nào chen chân vào chỗ những bài ca ngợi anh hùng nọ, chiến sĩ kia. Nhưng được cái may là những người nắm giữ trọng trách của chế độ mới vẫn còn coi việc giảng dạy ngoại ngữ là một phần trong việc "đào tạo con người mới xã hội chủ nghĩa". Tôi được học thêm một mớ chữ Pháp chính trị, tuy nhiên cô giáo dạy Pháp văn cấp 2 là người cũ, và Bà đã dạy thêm rất nhiều những chữ, những câu sinh hoạt thông thường của người Pháp. Cấp 3 cũng vậy, cũng là những thầy cô trước 75 nên sự học tiếng Pháp của tôi cũng không đến nỗi tệ. Tôi cũng được mẹ cho học thêm tiếng Pháp ở nhà do một người cô họ tôi giảng dạy, bà rất giỏi tiếng Pháp, nên ngoài chuyện tôi học khá trong lớp, cũng được biết thêm nhiều về văn hóa Pháp do được học từ những sách xưa. Sau đó vài năm (1981 trở đi?) thì Viện Văn hóa Pháp mở lại các lớp học tiếng Pháp, sau đó tôi cũng có theo học trường kỳ các bộ La France En Direct 1 và 2, còn 3 là học với cô tôi.
Dài dòng như vậy để thấy là tôi cũng có duyên với tiếng Pháp nói chung và với nhạc Pháp nói riêng, chỉ tiếc rằng sau này nước định cư là Hoa Kỳ nên tôi đã mất rất nhiều các kiến thức về ngữ pháp, từ thông dụng, cách nói chuyện, v.v. giờ chỉ còn biết hát theo và đoán nghĩa các bài dễ hiểu mà thôi. Buồn!
Những bài học về văn hóa Pháp, về Paris cũng cho tôi thật nhiều mơ mộng viển vông khi dạo đàn theo những bài nhạc Pháp. Tôi còn nhớ rất say mê hát bài Maman của Christophe với cây đàn guitar, cũng như các bài nhạc khác với giai điệu tân kỳ như Les pris des alumettes, Une histoire d'amour, L'avventura, v.v. Tôi còn nhớ rất say mê sưu tầm các cassetes nhạc như Dạ Vũ Tím, Đen, Hồng, v.v. trong đó các ca sĩ hải ngoại như Kiều Nga hát những bài nhạc Pháp thật hay. có một bài tôi quên mất tên, chỉ nhớ loáng thoáng giai điệu valse với điệp khúc lá "đầu em cuồng quay, trên sàn nhảy ..." nghe là thấy cũng muốn cuồng quay theo rồi!
Cũng nên nhắc một chút xíu về đài Radio FM ở Sài gòn những năm giữa 80. Mỗi Chủ Nhật đài đó phát chương trình nhạc nhẹ các nước, dài 1 tiếng đồng hồ. Ngoài những bài nhạc ABBA, nhạc của các nước xã nghĩa, tôi cũng được biết đến một vài bài rất hay do France Gall và Michelle Torr trình bày. Ngoài ra, những năm cuối thập niên 80 thì nhạc ngoại, nhất là nhạc Mỹ đã lan tràn khắp Sài gòn qua đường tàu viễn dương, và tôi có dịp thâu lại, được cho một số nhạc cassette tapes Paul Mauriat, phần lớn là nhạc Anh Pháp Mỹ sau 1980, mà tôi đã kể qua trong một bài viết trước. Và đó là toàn bộ sự hiểu biết của tôi về nhạc Pháp từ 1959-1989.
Một trăm hăm ba bài nhạc tuyển này, thực ra tôi chỉ biết khi ở trong nước chỉ khoảng hai ba chục bài là cùng, vì những lý do thời cuộc như đã kể ở trên: trước 75 thì quá nhỏ, sau 75 thì bị đứt dây liên lạc. Nên, nói cho cùng, tôi không có thẩm quyền để lựa ra những bài nhạc này. Sở dĩ tôi bạo gan chọn ra 123 bài từ 900 bài là vì hai lý do đơn giản. Một là để hệ thống hóa sự hiểu biết của mình sau nhiều năm say mê nhạc Pháp. Đây cũng là cách làm của tôi đối với dòng nhạc Phạm Duy, khi chưa biết nhiều thì nghe nhiều, sau khi biết rồi thì tuyển chọn ra để ước đoán coi có bao nhiêu bài tôi thực sự thích. Và theo tôi, Một Trăm Tình Khúc Của Một Đời Người là một selection mà đại chúng cũng rất thích, và đa số đã được nhà nước Việt Nam cho hát lại trong nước. Vì lý do đó, 123 bài nhạc Pháp là một selection khá tổng quát, lựa chọn từ 900 bài đáng kể mà chính người Pháp công nhận và in thành sách, và lại được sàng lọc nữa qua lăng kính của một người Việt yêu nhạc Pháp. Lý do thứ hai là, cũng giống như khi làm selection Phạm Duy, tôi cũng muốn phổ biến lên liên mạng để người mình có dịp nghe. Nhạc thì nhiều, tha hồ nghe trên YouTube, nhưng để làm một collection 123 bài theo năm tháng thì tôi chưa thấy, và do đó cần phải được tạo ra. Bạn có thể không đồng ý với một số bài tôi chọn, nhưng ít ra bạn cũng tự nhủ là ít ra có trên dưới 100 bài "đỉnh" cần được nghe nếu bạn muốn trở thành một fan nhạc Pháp.
Điểm qua những bài từ 1959 đến 1963, ta thấy giai điệu vẫn còn dáng dấp của thời 40, 50, theo hướng những bài nhạc Pháp nổi tiếng như La Vie En Rose do danh ca Edith Piaf trình bày. Những giai điệu ngọt ngào, kể lể nhưng cổ điển nhưNe Me Quitte Pas, Deux enfants au soleil, dẫu sao vẫn có vẻ chừng mực, không thái quá. Các hợp âm cũng có vẻ dễ đoán, không có nhiều lắt léo.
Năm 1962 đánh dấu năm đầu tiên của các bản nhạc yé-yé, do các nữ danh ca trẻ, rất trẻ trình bày. Hai bài nổi bật của năm là Le temps de l'amour và Tous les garçons et les filles đều do danh ca Françoise Hardy trình bày, khi cô vừa tròn mười tám tuổi. Bài thì tôi biết được - tất nhiên, cũng như nhiều người Việt khác - qua bản dịch của nhạc sĩ Phạm Duy, với tựa đề "Những nụ tình xanh". Khi đối chiếu lại những câu dịch, ta thấy nhạc sĩ đã giữ gần hết ý chính của bài, ngoài ra còn Việt hóa thêm một số chữ nữa. Thí dụ như câu đầu:
Tous les garçons et les filles de mon âge se promènent dans la rue deux par deux - tạm dịch: mọi chàng trai và cô gái cùng lứa tuổi tôi đi dạo phố từng cặp, từng cặp.
đã được dịch thành từng cặp hai, cặp ba chữ như uyên ương/ yêu đương, miên man/hân hoan/lang thang
"Bao nhiêu uyên ương trong cơn yêu đương, đôi chân miên man hân hoan lang thang giữa phố phường."
rồi câu cuối
Oui mais moi je vais seule / Car personne ne m'aime - tạm dịch: Ừ nhưng tôi thì cô đơn quá, bởi vì chẳng ai yêu tôi.
thì được dịch thành
Thế nhưng tôi vẫn đơn côi vẫn không ai đoái hoài tôi.
Bài Le temps de l'amour cũng được dịch qua Việt ngữ với tựa đề Mùa Tình Yêu, tôi có sưu tầm được trên mạng, nhưng không biết ai là người dịch. Bản dịch này cũng rất xuất sắc, vần điệu thật chỉnh.
Mùa Tình Yêu - Le Temps De L'amour
Mùa tình yêu đến đây rồi / Ngàn hoa ngát hương đời / Cầm tay nhau khiêu vũ đi….
Mùa Tình yêu nét Xuân thì / Rồi sẽ có những gì / Mình ước muốn với trái tim
Một mùa Xuân ngát hương tình / Hạnh phúc giữa yên bình
Rộn rã với những ước mơ / Đẹp muôn ý thơ
Đời đẹp nhất tuổi đôi mươi / Thơm ngát muôn hoa hồng tươi
Tình đầu đến giữa hồn nhiên / Trong sáng giấc mơ thần tiên
Sức sống vô biên
Mùa tình yêu chứa chan lòng / Đẹp đôi má em hồng / Mùa ươm thêm bao ước mơ
Mùa tình yêu đến muôn mầu / Tặng nhau chiếc hôn đầu / Rồi mãi nhớ…. đến kiếp sau
Mùa tình dâng trái tim hiền / Cùng nhau đến trăm miền
Và đắm đuối dưới nắng say / Tình yêu…ngất ngây
Le temps de l'amour có cái intro guitar thật chõi với giai điệu của bài, trống syncope, rồi cách phát triển giai điệu (La/ La Ti Do Ti La/ La Ti Do Ti La/ La Ti Do Re Mi Re/ v.v. ) đơn giản chỉ với các hợp âm Am, Dm và E7, cộng với giọng hát tươi vui, thẹn thùng lẫn lạnh lùng của Françoise Hardy, có lẽ là những yếu tố đã làm bài nhạc tồn tại với thời gian chăng? Đã 50 năm trôi qua rồi còn gì, mà giai điệu vẫn còn cho ta một cảm giác ngây ngất, si mê, thật lôi cuốn. Bài hát này phải được gọi là "bài hát vượt thời gian".
Ngoài hai bản kể trên, người đẹp Françoise Hardy còn gây nhiều ấn tượng khác với những bản nhạc trong cũng như ngoài Selection 123 như Le Premier Bonheur du Jour, Comment te dire adieu?, L'amitie, v.v. Riêng bài Le premier bonheur du jour tôi mới khám phá ra gần đây, nhưng rất ngơ ngẩn, bàng hoàng trước cách viết giai điệu, cách đệm guitar thùng, cũng như lời bài nhạc.
Le Premier Bonheur du Jour
1.
Am7-5 D7 Gm7
Qui s'enroule sur ta main
C9 C7 F A7
Et caresse mon épaule
C'est le souffle de la mer
Dm
Et la plage qui attend
Am7-5 D7 Gm
C'est l'oiseau qui a chanté
Dm Em7 A7 Dm C7
Sur la branche du figuier
2.
Le premier chagrin du jour
C'est la porte qui se ferme
La voiture qui s'en va
Le silence qui s'installe
Mais bien vite tu reviens
Et ma vie reprend son cours
Le dernier bonheur du jour
C'est la lampe qui s'éteint
Tạm dịch:
Niềm vui đầu tiên trong ngày
là ánh mặt trời như dải nơ
quấn quanh tay anh
và âu yếm bờ vai em.
Là ngọn gió thoảng của biển khơi
và bãi biển dài đang chờ mong (đôi ta)
Là tiếng chim hót trên cành cây (figuer - hổng biết là cây gì? :-)
Buồn ơi! ta xin chào mi lần đầu
Là khi cánh cửa đã khép lại
Xe hơi đã ra đi
Để lại một sự im lặng
Nhưng may thay anh đã mau quay về
Và đời sống em đã trở lại vòng quay
Hạnh phúc cuối cùng trong ngày
Là ngọn đèn khuya chờ em tắt ...
Theo tôi, bài này hay nhất là ở chỗ nó thuộc về thang âm Re thứ, nhưng ta rất ít nghe hợp âm này, mà chỉ nghe nhiều câu lặp với kết là Gm, tạo nên nhiều nỗi băn khoăn, vì hóa giải không được. Chỉ tới câu cuối cùng của đoạn ( Sur la branche du figuier) nó mới được cho trở về Dm. Cái chord Am7-5 cũng "quá đã" vì technically nó không thuộc về thang âm này. Nó là secondary dominant chord làm nền cho D7 để về Gm!
Bạn cũng để ý là bài này chỉ có phái nữ hát mới hợp, vì nhiều lý do, mà lý do chính là các chi tiết trong bài đều là ngoại cảnh. Em vui vì tiếng chim hót, vì ánh mặt trời, em buồn vì anh đã đi làm, nhưng lại vui vì anh đã sớm trở về (chắc là em này đẹp quá bị chồng nhốt không cho đi làm, suốt ngày ở nhà ... mộng mơ, hi hi ...,) chứ phái nam mà hát bài này coi bộ không hợp với tính cách xông xáo, ỷ mình ngon của chúng tôi.
Ngoài bài nhạc Le Premier Bonheur du Jour vừa được nhắc đến, năm 1963 còn có nhiều bài xuất sắc khác như: C'est beau la vie (Jean Ferrat), Demain Tu Te Maries (Patricia Carli), Elle était si jolie (Alain Barrière), Les vendanges de l'amour(Marie Laforet), và Tombe la neige (Adamo Salvatore). (Tên ca sĩ trong ngoặc đơn) Đây là năm đầu tiên mà gout nhạc của tôi nghe được hết, không phải vất vả tìm kiếm để tìm ra những bài tiêu biểu trong năm như các năm 1959-1962. Người Việt nghe nhạc nhiều chắc thế nào cũng biết bài Elle était si jolie qua lời việt Vũ Xuân Hùng: Em đẹp như mơ.
Elle était si jolie - Em đẹp như mơ
Vì nàng đẹp như một bông hồng
G7
Nên tôi không dám yêu nàng
Ab Cm Fm7
Ôi đôi môi cười như cánh lan
Bb7
Bao năm tôi khó nguôi quên
G7
Nên theo cơn gió bay qua đây
Fm7 Bb7 Eb
Như dung nhan vừa tươi mướt
G7 Cm Cm7
Em vui như dáng xuân hồng nắng
Ab G7 Cm Fm
Tôi nghe cơn gió ru hời
*
Trời lành lạnh khi mùa thu về
Tôi nghe tôi khóc trong lòng
Hôm nay đây mùa thu mới sang
Ôi sao xa quá xuân xưa
Trong công viên lá thôi đong đưa
Tôi nghe em cười trong nắng
Dang tay cho gió tung tà áo
Trong hơi sương em sẽ tan nhòa
*
Đẹp tuyệt vời hỡi em dấu yêu
Nên tôi đâu dám trao tình
Đẹp tuyệt vời tựa như đóa hoa
Tim tôi ngây ngất si mê
Nhưng tôi không nói yêu thương em
Nên tôi muôn đời sầu đau
Như cây thông đứng trong rừng vắng
Em như mây trắng trên trời
*
Rồi một chiều cánh mây khép lại
Mây đang bay bỗng rơi rụng
Em ra đi bỏ lại sắc hương
Ôi thiên thu mãi xa nhau
Ôi đôi ta cách ngăn đôi đời
Em ra đi vào mù khơi
Trong hơi sương áo em lộng gió
Cho tôi thương nhớ vô bờ
Năm 1963 cũng là năm mà nhóm The Beatles rực sáng cả Âu châu lẫn Hoa Kỳ, thế nên không ít thì nhiều các bài nhạc của họ cũng ảnh hưởng đến nhạc Pháp. Thậm chí mười ba năm sau (1976) nữ danh ca Marie Laforêt đã hát một bài riêng dành cho Beatles fans với tựa đề tạm dịch là Trời đã phủ tuyết rơi lên Yesterday ( Il a neigé sur Yesterday ), nói về nỗi ảm đạm khi nhóm chia tay, và dĩ nhiên bài cũng có mặt trong Selection 123 :-) Ta có thể thấy bài hát đầy dẫy những references tới tên các bài hát, địa danh như Yesterday, Jude, Yellow Submarine, John (Lennon) và Paul (McCartney), Sgt. Pepper, Hello goodbye, v.v. Ngay cả điệp khúc cũng sử dụng các hợp âm đi xuống như trong bài Michelle, cùng sử dụng câu de ces mots qui vont si bien ensemble, si bien ensemble cùng với sự tiếc nuối khi nhắc về người đẹp - la belle của những năm tháng êm đềm đã qua.
Il a neigé sur Yesterday
Ab DbM7
Il a neigé sur Yesterday
Eb Cm7
Le soir où ils se sont quittés
Fm Bb Ebsus4 Eb Ab
Le brouillard sur la mer s'est endormi
Cm Bb Ebsus4 Eb C7sus4 C7
Et Yellow Submarine fût engloutie
Fm FmM7 Fm7
Et Jude habite seule, un cottage à Chelsea
Bb7 Gm7 Cm7
John et Paul je crois sont les seuls
Gm7 C7sus4 C7
A qui elle ait écrit
Fm FmM7 Fm7 Bb7
Le vieux sergent Pepper a perdu ses médailles
Em7 Cm7 F7sus4
Au dernier refrain d'Hello Good Bye
F7 Bbm7 Eb7sus4 Eb7
Hello Good Bye
*
Il a neigé sur Yesterday
Le soir où ils nous ont quitté
Penny Lane aujourd'hui a deux enfants
Mais il pleut sur l'île de Wight au printemps.
Eleanor Righby aux quatre musiciens
Viennent pas vraiment vous voir
Quand ils passent à Dublin
Vous parler de Michèle
La belle des années tendres
De ces mots qui vont si bien ensemble
Si bien ensemble
*
Il a neigé sur Yesterday
Le soir où ils se sont quittés
Penny Lane c'est déjà loin maintenant
Mais jamais elle n'aura de cheveux blancs.
Il a neigé sur Yesterday
Cette année là même en été
En cueillant ces fleurs
Lady Madonna a tremblé
Mais ce n'était pas de froid
*
Il a neigé sur Yesterday
Cette année là même en été
En cueillant ces fleurs
Lady Madonna a tremblé
Mais ce n'était pas de froid
Il a neigé sur Yesterday
Cette année là même en été
En cueillant ces fleurs
Lady Madonna a tremblé
Mais ce n'était pas de froid
Il a neigé sur Yesterday
Nói về sự sáng tạo và ảnh hưởng của The Beatles thì khôn cùng, và người ta cũng đã tốn nhiều bút mực về họ. Tiếc thay, những tinh hoa của họ không được biết đến nhiều ở Việt Nam. Họ nổi tiếng vì các giai điệu của họ dựa trên tiến trình hợp âm, mà vì họ không học nhạc có căn bản, chỉ chơi nhạc nhiều và giỏi, rồi sáng tạo ra những hợp âm lạ, không nằm trong thang âm chính, nhưng nghe rất "đã". Họ lại vừa sáng tác nhạc, vừa được chơi nhạc của họ viết ra, không như lớp trước như Elvis Presley chỉ được cho hát, còn giai điệu thì do người khác viết. Người producer Sir George Martin cũng thú nhận là mới đầu 4 chàng chỉ đáng là học trò ông, sau mấy năm thôi họ giỏi quá, cùng thầy mixing các tracks trong phòng thu âm, chế ra các cách tạo âm thanh mới, v.v. Họ chỉ ở trong phòng thu âm rồi tương tác với nhau, thử nghiệm cái này cái kia, thu biết bao nhiêu bài hay với đủ mọi loại styles. Có bài chỉ độc một câu như ‘You Know My Name (Look Up the Number)’ (tôi có viết một bài ngắn ở đây) mà nghe cũng sướng tai vì cái "goofiness", rỡn rỡn của họ.
Trái lại, nghe nhạc Việt bây giờ, ta thấy rất sáo mòn, đơn điệu. Tôi không nghe nhiều nhạc ở trong nước nên không dám cho ý kiến, nhưng ở hải ngoại tôi xem qua mấy cuốn Thúy Nga Paris gần đây, thấy tẻ nhạt quá, chẳng còn hay như trước cuốn 100. Nhiều bài nhạc mới do nhiều nhạc sĩ mới nhưng viết nhạc lại dùng các "cliché" nhiều quá.
Theo định nghĩa từ Wikipedia, thì cliché là một ý tưởng, cách diễn đạt, hay một thành tố của một tác phẩm nghệ thuật mà đã bị sử dụng quá nhiều lần tới độ đã làm mất đi hiệu quả nó làm được ban đầu. (A cliché is an expression, idea, or element of an artistic work which has been overused to the point of losing its original meaning or effect, especially when at some earlier time it was considered meaningful or novel.) Một thí dụ là vòng quãng năm. Khi nghe vài lần thì thấy hay, như trong bài Hello của Lionel Ritchie, nhưng khi được dùng nhiều trong nhạc thì nghe thấy nhàm, vừa nghe một câu là biết ngay câu sau sẽ phát triển ra sao (vì câu kế phải tuân theo luật của vòng quãng 5).
Nhạc Việt của miền Nam trước và sau 75, ngoài một số bài thật tiêu biểu vì giai điệu mới, cách phát triển sáng tạo, còn thì cũng từ từ đi dần vào lối sáo mòn vì không dám phá lệ, không biết phá lệ, hay coi việc ca sĩ nào hát hay trong show là được, còn bài vở thì ráng chắp vá vào cho đủ số ca sĩ! Thí dụ mới nhất là cô Tóc Tiên trong cuốn Paris By Night 105. Nhạc thì hình như do nhạc sĩ trong nước viết, lời ca rất thô và không "mướt" như lời ca tôi thường nghe ở hải ngoại, nhạc thì không phá lệ, chỉ phối khí phối âm nhiều cho nó "hoành tráng". Ca sĩ thì múa hát một đằng lời nhạc một nẻo, chả ăn nhập gì với nhau, chẳng thể hiểu là hay ở chỗ nào.
Trở về nhạc Pháp, tôi cảm nhận từ trực giác, từ my "feeling" là có một sự thay đổi lớn từ trước và sau hai năm 1963-64, khi các bài nhạc đã chuyển sang giai đoạn thử nghiệm, giai điệu phát triển rất cách tân, tiến trình hòa âm cũng lắt léo hơn, cũng đa dạng như cách The Beatles dùng trong mỗi bài nhạc của họ. Mà người ta nghiên cứu nhạc Beatles kỹ lắm, nói về cách dùng hợp âm thôi mà đã có quyển dày cộp bẩy tám trăm trang như tôi có kể trong tập ebook này. (Phải chi có ai dám dịch những quyển như vầy thay vì bỏ ra một hai năm "ăn nằm với chữ" để dịch Lolita! :-)
Thí dụ như trong bài Les vendanges de l'amour do Marie Laforêt trình bày. Ta nghe câu strings giữa hai đoạn (khoảng 0:40 đến 0:55) rất sáng tạo. Giai điệu cũng phát triển sáng tạo nữa, câu "Et le soleil du bel âge ..." cũng là một tịnh tiến ngắn từ câu đầu "nous les referons ..." tí xíu thôi rồi lại quay trở về motif chính. Đó là một sự sáng tạo, nhỏ thôi nhưng rất hiệu quả. Không như bài Ne Me Quitte Pas được Jacques Brel trình bày năm 1959, ta thấy motif chính phát triển đến tột cùng, cứ năm chữ, năm chữ, có vẻ dễ đoán hơn là bài Les vendanges de l'amour.
Với lý do tương tự, từ lâu tôi đã không còn nghe nhạc Trịnh Công Sơn nữa. Lời nhạc của ông chỉ cách tân khi mới đầu, với những Diễm Xưa, Nắng Thủy Tinh, Hạ Trắng, nhưng do dùng lại quá nhiều những chữ "đắt" và "lạ" đó, những giai điệu đều đều đó, chúng trở nên nhàm, cliché. Còn nhạc của TCS mà thiếu lời thì cũng chỉ là OK thôi, không quá xuất sắc, vì ông chỉ có dùng đi dùng lại mấy cái hợp âm La thứ, Re thứ, Mi 7, không thoát nổi cái thang âm trưởng và thứ để tìm tòi những hướng đi, những đột phá mới trong việc cách tân giai điệu. Thành ra nói nhạc TCS hay thì cũng đúng, vì ông là người cách tân những lối viết nhạc chạy theo thị hiếu, nhưng rồi ông cũng khựng lại và không thoát ra được lối viết nhạc chính ông đặt ra.
Nhưng những ảnh hưởng qua lại như vậy giữa các nhóm nhạc, trào lưu nhạc thường không thể thấy được qua bề ngoài. Chỉ khi chủ tâm nghe kỹ nhạc ta mới thấy cấu trúc bài nhạc, cách đặt hợp âm, cách phối nhạc biến đổi ra sao theo từng thời kỳ và chịu ảnh hưởng lẫn nhau ra sao. Có lẽ mục đích trước tiên là sự sinh tồn. Nếu mình cứ hát nhạc xưa hoài, trong khi nhạc yé-yé được hát tràn lan, thì sẽ không có nhiều người mua băng dĩa của mình. Vậy thì mình phải sửa đổi nhạc mình viết sao cho theo sát thị hiếu và bán chạy.
Do có lần tôi tình cờ tìm kiếm trên mạng, tôi được biết Google đã cộng tác với tuần báo Billboard để scan các tạp chí của họ lên mạng. Có thật nhiều điều thú vị, vì được xem những bản khác nhau của tờ tạp chí xưa cũ chuyên viết về sinh hoạt âm nhạc của Hoa Kỳ. Họ cũng để một cái chart có tên là Hits of the World, đăng danh sách 10 bài hay nhất trong tuần của các nước Âu, Mỹ châu và Nhật Bản. tiếc rằng từ khoảng 1975 trở đi họ không đăng Top 10 của Pháp và các nước nói tiếng Pháp nữa. Sau đây là hình chụp sample của năm 1963 và 1972:
So sách hai bản thì bạn thấy ngay nhạc ngoại quốc đã tràn vào Pháp quốc thật mãnh liệt khiến họ phải làm thêm một Top 10 nữa dành cho nhạc ngoại cho khỏi bị cạnh tranh với nhạc nội, ít ra là trên giấy tờ. Một điều cũng thú vị nữa là cũng có những bài nhạc Pháp hay được thế giới đón nhận. Đó là bài Mamy Blue (xem hình trên), do ca sĩ Nicoletta trình bày, sau đó được dịch sang Anh ngữ và cũng leo lên danh sách ở cả hai bên luôn. Trước đó, một bài khác mà tôi được biết là một bài hiếm hoi lên được hạng nhất ở Hoa Kỳ, đó là bài Love Is Blue do Paul Mauriat trình tấu. (Còn Mamy Blue tôi cũng nghe lần đầu qua tape nhạc Paul Mauriat luôn! :-)
(còn tiếp)
***
Phụ chương:
Danh sách các bài nhạc đứng hạng nhất từ 1959-1989
1959
1960 1961 1962 1963 1964 1965
1970 1971 1972 1973 1974 1975
1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989
Mời bạn ấn vào link sau để nghe hết một lượt, hay ấn vào từng link trong danh sách bài hát theo năm cũng được.
http://www.youtube.com/
1959
Ne Me Quitte Pas - Jacques Brel
1960
Il n'y a plus d'après - Juliette Gréco
1961
Deux enfants au soleil - Jean Ferrat
Nous Les Amoureux - Jean-Claude Pascal
1962
Ballade a Sylvie - Leny Escuderot
Dis, quand reviendras-tu ? - Barbara
Le Temps De L'Amour - Francoise Hardy
Tous les garçons et les filles - Francoise Hardy
1963
C'est beau la vie - Jean Ferrat
Demain Tu Te Maries - Patricia Carli
Elle était si jolie - Alain Barrière
Les vendanges de l'amour - Marie Laforet
Le Premier Bonheur du Jour - Francoise Hardy
Tombe la neige - Adamo
1964
Mon amie la rose - Francoise Hardy
La Plus Belle Pour Aller Danser - Sylvie Vartan
Aline - Christophe
Aux jeunes loups - Jean Claude Annoux
La Bohème - Charles Aznavour
Capri, c'est fini - Hervé Vilard
1965
Le ciel, le soleil et la mer - Francois Deguelt
Mes mains sur tes hanches - Adamo
N'avoue Jamais - Guy Mardel
Potemkine - Jean Ferrat
1966
Poupee De Cire, Poupee De Son - France Gall
Le rossignol Anglais - Hugues Aufray
L'amour avec toi - Michel Polnareff
Céline - Hugues Aufray
Love Me Please Love Me - Michel Polnareff
Meme Si Tu Revenais - Claude Francois
Un Homme Et Une Femme - Francis Lai
1967
L'amour Est Bleu - Vicky Leandro
Bebe Requin - France Gall
Comme d'habitude - Claude François
D'Aventures En Aventures - Serge Lama & Enzo Enzo
L'important c'est la rose - Gilbert Becaud
Inch'allah - Salvatore Adamo
Ivan, Boris & Moi - Marie Laforet
J'aime les Filles - Jacques Dutronc
Je n'aurai pas le temps - Michel Fugain
La reine de Saba - Le Grande Orchestre De Paul Mauriat
1968
Comme un garçon - Sylvie Vartan
Il est mort le soleil - Nicoletta
La source - Isabelle Aubret
1969
Je T'aime Moi Non Plus - Jane Birkin
Le meteque - Georges Moustaki
Oh Lady Mary - David Alexander Winter
Adieu Jolie Candy - Jean Francois Michael
Un Jour, Un Enfant - Frida Boccara
1970
L'aigle Noir - Barbara
Un Banc, Un Arbre, Un Rue - Severine
Une histoire d'amour - Mireille Mathieu
1971
Avec le temps - Dalida
L'avventura - Stone & Charden
Mamy Blue - Nicoletta
Mourir d'aimer - Charles Aznavour
Pour un Flirt - Michel Delpech
1972
Apres Toi - Vicky Leandros
Ensemble - Art Sullivan
Holidays - Michel Polnareff
La Musica - Patrick Juvet
Sans toi je suis seul - Christian Delagrange
Si on chantait - Le Grande Orchestre De Paul Mauriat
Une belle histoire - Michel Fugain
Y'a le printemps qui chante - Claude François
1973
Chante comme si tu devais mourrir demain - Michel Fugain
J'ai un probleme - Johnny Hallyday et Sylvie Vartan
La maladie d'amour - Michel Sardou
Rien Qu'une Larme - Mike Brant
Tu Te Reconnaitras - Anne-Marie David
1974
La Declaration D'amour - France Gall
Emmanuelle - Pierre Bachelet
Le premier pas - Claude Michel Schönberg
1975
La ballade des gens heureux - Gerard Lenorman
J'ai encore rêvé d'elle - Il Était Une Fois
Le Sud - Nino Ferrer
Téléphone-moi - Nicole Croisille
This Melody - Julien Clerc
1976
L'amour c'est comme les bateaux - Sylvie Vartan
Avant de nous dire adieu - Jeane Manson
Il a neigé sur Yesterday - Marie Laforêt
L'oiseau et l'enfant - Marie Myriam
1977
Musique - France Gall
Si Maman Si - France Gall
1978
Emmene moi danser ce soir - Michele Torr
Ex-Fan des Sixties - Jane Birkin
Michèle - Gérard Lenorman
Les Uns Contre Les Autres - Fabienne Thibault
1979
Le Coeur Grenadine - Laurent Voulzy
Je L'aime à Mourir - Francis Cabrel
Géant - Alain Chamfort
1980
Couleur Menthe A L'eau - Eddy Mitchell
Pour le plaisir - Herbert Leonard
1981
Ainsi soit-il - Louis Chedid
Avec Simplicité - Richard Cociante
Diego libre dans sa tête - France Gall
Il est libre Max - Hervé Christiani
1982
Les corons - Pierre Bachelet
Destinée - Guy Marchand
Femme que j'aime ~ Jean-Luc Lahaye
1983
Elle danse Marie - François Valéry
1984
Désir, Désir - Laurent Voulzy & Véronique Jannot
Femme libérée - Cookie Dingler
1985
Et tu dances avec lui - C. Jérôme
Le géant de papier - Jean-Jacques Lafon
Je t'aime à l'italienne
1986
Ouragan - Stephanie von Monaco
T'en va pas - Elsa
Traces De Toi - Alain Chamfort
Voyage Voyage - Desireless
1987
Ella Elle L'a - France Gall
Elle imagine - Nacash
Évidemment - France Gall
Quand Je T'aime - Didier Barbelivien
Sans Contrefaçon - Mylene Farmer
Une autre histoire - Gerard Blanc
1988
Ainsi soit je - Mylène Farmer
Est-Ce Que Tu Viens Pour Les Vacances? - David et Jonathan
Mon mec à moi - Patricia Kaas
Quelque Chose Dans Mon Coeur - Elsa
1989
Johnny Johnny - Jeanne Mas
Pourvu Qu'elles Soient Douces - Mylene Farmer
***
"Một Thế Kỷ Nhạc Pháp". là một bộ sách thật quý giá, mỗi thập niên ban biên tập tìm ra 300 bài nhạc tiêu biểu nhất rồi kẻ nhạc lời và hợp âm và cho vào một quyển bìa cứng thật đẹp, giá cả rất văn nghệ, khoảng 50USD một quyển, tức là khoảng 16 xu một bài hát! Để so sánh, tôi mới mua giá discount 13USD tập nhạc Adele 21, trong đó có 11 bài, tức 1đ một bài, mà tôi đã cảm thấy có lời rồi :-)
Ba quyển sách quý nằm gọn ghẽ trong bộ sưu tầm nhạc đủ loại của tôi: các sách nhạc Pháp, nhạc cổ điển cho dương cầm, ABBA, v.v.
Bản Michele, trước giờ chỉ nghe qua CD và chơi theo, nay đã có nốt, lời và hợp âm để dạo.
Tôi hy vọng danh sách 123 bài tuyển chọn này sẽ là quà tặng của riêng tôi cho các bạn muốn nghe nhạc Pháp có tài liệu để đối chiếu, để tìm hiểu về một nền âm nhạc đã giúp phần nhỏ tạo nên một sân khấu nhạc trẻ miền Nam Việt Nam khi xưa - với những bản nhạc Pháp lời Việt bất hủ như Bang Bang, Tu te reconnaitras, L'avventura, v.v. Ngoài ra cũng sẽ có phụ trang những bản nhạc tôi hâm mộ mà không có trong danh sách 900 bài nhạc kể trên.
Công việc lựa chọn này thật ra cũng không khó, chỉ cái là hơi tốn thời gian. Việc đầu tiên là tôi in ra danh sách theo từng năm của cả ba quyển. Sau đó tôi lấy marker bôi đỏ lên bài nào tôi quen thuộc. Đếm thử thì thấy cũng khoảng 80 bài rất quen thuộc. Sau đó là lấy nhạc Paul Mauriat và Raymond Lefevre ra nghe và tìm xem những bài nhạc tôi ưa thích có nằm trong danh sách 900 bài không? Mới chợt nhận ra tôi chịu ơn hai ông rất, rất nhiều vì có nhiều bài nhạc không quen tên nhưng giai điệu rất hay, và chúng cũng có mặt trong sách nữa.
Tiếp theo là tôi đánh tên từng bài trong danh sách bôi đỏ vào Google rồi vào trang frmusique.ru để lấy lời của các bài nhạc trên cho vào một Word document. Tôi có để tập lời nhạc đó trong trang PDF để nếu bạn nào thích thì có thể download xuống làm tài liệu.
https://sites.google.com/site/
https://docs.google.com/
***
Nhìn chung, 123 bài nhạc này (xin gọi tắt là Selection 123) có thể nói rất tiêu biểu cho nhạc Pháp từ 59-89. Cũng có những bài hay mà không có trong danh sách như Viens Viens do Marie Laforet trình bày, nhưng một bài khác của cô làIl a neigé sur Yesterday cũng có mặt. Các danh ca và nhà soạn nhạc nổi tiếng đều xuất hiện trong danh sách ít nhất là một lần. Tôi rất hy vọng bạn trẻ nào chưa biết nhạc Pháp, sau khi nghe xong danh sách này sẽ có một khái niệm về dòng nhạc ấy ra sao; còn nếu bạn nào biết sơ sơ thì cũng có một khái niệm là mình biết khoảng ít nhiều trên 100 bài hay, rồi sẽ lần theo danh sách tìm thêm các danh ca mình chưa nghe. Cái sự 123 bài nhạc cũng là rất tình cờ. Tôi đếm các bài bôi đỏ của cả 3 quyển rồi cộng lại và được tổng số 123, rất dễ nhớ!
Nói đến chuyện sưu tầm nhạc Pháp, thì tôi phải biết ơn ông Google, là cha ông YouTube. Khoảng cuối năm 2006, khi Blogger (cũng là con của ông Google) mặc áo mới cho mình, thì YouTube cũng mới được Google mua lại, rồi sau đó khuếch trương lên, và trở thành nơi để người dùng tải lên các videos mình tạo ra, hay sưu tầm từ DVD, videos VHS, đĩa 45 vòng, v.v. Chỉ sau vài năm (2006 -> 2009) là trên YouTube đã có quá trời video của đủ mọi loại thần tượng nhạc Anh Pháp Mỹ. Cái hay nhất của YouTube là nó dùng giải thuật tìm kiếm có sẵn của Google để giăng lên các video tương tự như video mình đang kiếm, trong khi mình đang nghe một video nào đó. Nhờ vào cái feature "Related videos" bên tay phải này mà tôi lang thang tìm ra khối nhạc hay.
Cũng không quên cám ơn những người bạn Youtube có danh và vô danh đã nhiệt tình upload những bản nhạc từ thời xa xưa, từ những năm đầu 60 của dòng nhạc Pháp, tới những bài nhạc "hot" nhất hiện nay. Mười năm trước đây làm sao có được những thông tin tuyệt vời như vậy được, cái sự nghe nhạc Pháp của tôi chỉ đóng khung trong các CD cóp nhặt cũ kỹ, tầm nhìn hạn hẹp với các dĩa Christophe, Elsa, Pierre Bachelet, hay những CD "The best of France" bày rải rác trong Virgin Records và Tower Records (mà hai công ty này cũng đã tuyệt chủng vì không cạnh tranh nổi với cách mua online qua ông Amazon!)
Một người upload nhạc tôi rất biết ơn là anh Nicholas Phạm, sống ở Pháp. Anh tà tà chụp ảnh các người mẫu Âu Á, những phong cảnh Paris hoa lệ, rồi khéo léo gửi gắm thông điệp đằng sau những hình ảnh đó qua những bài nhạc Anh Pháp thật trữ tình. Tôi còn nhớ được nghe lại bài From Souvenirs to Souvenirs qua tiếng hát ấm cúng của danh ca Demis Roussos, cùng lúc được xem những kỷ niệm thời trung học/ đại học của anh ở Paris, với những bạn bè Việt Pháp, làm tôi rất cảm động và nhớ đến thời trung học và đại học của mình bên nhà và nơi xứ người.
Anh Nicholas có một gout âm nhạc thật phong phú và đa dạng, nhờ có anh mà tôi biết thêm rất nhiều bài nhạc Pháp với giai điệu lời ca rất trữ tình, như các bài D'Aventures En Aventures, Paris Au Mois d'Août, Non, Je n'ai rien Oublié, v.v. Cám ơn anh thật nhiều và mong anh sẽ tiếp tục upload những video hình ảnh đẹp, nhạc hay trên trang YouTube của anh.
***
Tôi thích nghe nhạc Pháp từ bao giờ tôi cũng chẳng nhớ, có lẽ là từ khi nghe nhạc Paul Mariat văng vẳng bên tai mỗi khi đi dạo phố với ba tôi (Happy Father's day Daddy! hôm nay khi đang viết những dòng này là ngày lễ nhớ ơn Cha của Mỹ), hay từ những tape nhạc AKAI, TEAC nhạc Pháp lời Việt do các ca sĩ như Thanh Lan trình bày. Chỉ phỏng đoán thôi vì tôi làm sao biết được tên những người ấy, trong đầu tôi chỉ có các trò chơi dích hình, xem Lucky Luke, Xì Trum qua những quyển sách trắng đen với những mẩu truyện dịch thông minh và rất thích hợp với tuổi thơ ngây 8-9 tuổi như tôi.
Rồi cơn lũ tràn về, đại gia đình tôi chia năm xẻ bảy, người vào tù, người vượt biển, những bài nhạc Pháp cũng chẳng còn có cơ hội nào chen chân vào chỗ những bài ca ngợi anh hùng nọ, chiến sĩ kia. Nhưng được cái may là những người nắm giữ trọng trách của chế độ mới vẫn còn coi việc giảng dạy ngoại ngữ là một phần trong việc "đào tạo con người mới xã hội chủ nghĩa". Tôi được học thêm một mớ chữ Pháp chính trị, tuy nhiên cô giáo dạy Pháp văn cấp 2 là người cũ, và Bà đã dạy thêm rất nhiều những chữ, những câu sinh hoạt thông thường của người Pháp. Cấp 3 cũng vậy, cũng là những thầy cô trước 75 nên sự học tiếng Pháp của tôi cũng không đến nỗi tệ. Tôi cũng được mẹ cho học thêm tiếng Pháp ở nhà do một người cô họ tôi giảng dạy, bà rất giỏi tiếng Pháp, nên ngoài chuyện tôi học khá trong lớp, cũng được biết thêm nhiều về văn hóa Pháp do được học từ những sách xưa. Sau đó vài năm (1981 trở đi?) thì Viện Văn hóa Pháp mở lại các lớp học tiếng Pháp, sau đó tôi cũng có theo học trường kỳ các bộ La France En Direct 1 và 2, còn 3 là học với cô tôi.
Dài dòng như vậy để thấy là tôi cũng có duyên với tiếng Pháp nói chung và với nhạc Pháp nói riêng, chỉ tiếc rằng sau này nước định cư là Hoa Kỳ nên tôi đã mất rất nhiều các kiến thức về ngữ pháp, từ thông dụng, cách nói chuyện, v.v. giờ chỉ còn biết hát theo và đoán nghĩa các bài dễ hiểu mà thôi. Buồn!
Những bài học về văn hóa Pháp, về Paris cũng cho tôi thật nhiều mơ mộng viển vông khi dạo đàn theo những bài nhạc Pháp. Tôi còn nhớ rất say mê hát bài Maman của Christophe với cây đàn guitar, cũng như các bài nhạc khác với giai điệu tân kỳ như Les pris des alumettes, Une histoire d'amour, L'avventura, v.v. Tôi còn nhớ rất say mê sưu tầm các cassetes nhạc như Dạ Vũ Tím, Đen, Hồng, v.v. trong đó các ca sĩ hải ngoại như Kiều Nga hát những bài nhạc Pháp thật hay. có một bài tôi quên mất tên, chỉ nhớ loáng thoáng giai điệu valse với điệp khúc lá "đầu em cuồng quay, trên sàn nhảy ..." nghe là thấy cũng muốn cuồng quay theo rồi!
Cũng nên nhắc một chút xíu về đài Radio FM ở Sài gòn những năm giữa 80. Mỗi Chủ Nhật đài đó phát chương trình nhạc nhẹ các nước, dài 1 tiếng đồng hồ. Ngoài những bài nhạc ABBA, nhạc của các nước xã nghĩa, tôi cũng được biết đến một vài bài rất hay do France Gall và Michelle Torr trình bày. Ngoài ra, những năm cuối thập niên 80 thì nhạc ngoại, nhất là nhạc Mỹ đã lan tràn khắp Sài gòn qua đường tàu viễn dương, và tôi có dịp thâu lại, được cho một số nhạc cassette tapes Paul Mauriat, phần lớn là nhạc Anh Pháp Mỹ sau 1980, mà tôi đã kể qua trong một bài viết trước. Và đó là toàn bộ sự hiểu biết của tôi về nhạc Pháp từ 1959-1989.
Một trăm hăm ba bài nhạc tuyển này, thực ra tôi chỉ biết khi ở trong nước chỉ khoảng hai ba chục bài là cùng, vì những lý do thời cuộc như đã kể ở trên: trước 75 thì quá nhỏ, sau 75 thì bị đứt dây liên lạc. Nên, nói cho cùng, tôi không có thẩm quyền để lựa ra những bài nhạc này. Sở dĩ tôi bạo gan chọn ra 123 bài từ 900 bài là vì hai lý do đơn giản. Một là để hệ thống hóa sự hiểu biết của mình sau nhiều năm say mê nhạc Pháp. Đây cũng là cách làm của tôi đối với dòng nhạc Phạm Duy, khi chưa biết nhiều thì nghe nhiều, sau khi biết rồi thì tuyển chọn ra để ước đoán coi có bao nhiêu bài tôi thực sự thích. Và theo tôi, Một Trăm Tình Khúc Của Một Đời Người là một selection mà đại chúng cũng rất thích, và đa số đã được nhà nước Việt Nam cho hát lại trong nước. Vì lý do đó, 123 bài nhạc Pháp là một selection khá tổng quát, lựa chọn từ 900 bài đáng kể mà chính người Pháp công nhận và in thành sách, và lại được sàng lọc nữa qua lăng kính của một người Việt yêu nhạc Pháp. Lý do thứ hai là, cũng giống như khi làm selection Phạm Duy, tôi cũng muốn phổ biến lên liên mạng để người mình có dịp nghe. Nhạc thì nhiều, tha hồ nghe trên YouTube, nhưng để làm một collection 123 bài theo năm tháng thì tôi chưa thấy, và do đó cần phải được tạo ra. Bạn có thể không đồng ý với một số bài tôi chọn, nhưng ít ra bạn cũng tự nhủ là ít ra có trên dưới 100 bài "đỉnh" cần được nghe nếu bạn muốn trở thành một fan nhạc Pháp.
***
Điểm qua những bài từ 1959 đến 1963, ta thấy giai điệu vẫn còn dáng dấp của thời 40, 50, theo hướng những bài nhạc Pháp nổi tiếng như La Vie En Rose do danh ca Edith Piaf trình bày. Những giai điệu ngọt ngào, kể lể nhưng cổ điển nhưNe Me Quitte Pas, Deux enfants au soleil, dẫu sao vẫn có vẻ chừng mực, không thái quá. Các hợp âm cũng có vẻ dễ đoán, không có nhiều lắt léo.
Năm 1962 đánh dấu năm đầu tiên của các bản nhạc yé-yé, do các nữ danh ca trẻ, rất trẻ trình bày. Hai bài nổi bật của năm là Le temps de l'amour và Tous les garçons et les filles đều do danh ca Françoise Hardy trình bày, khi cô vừa tròn mười tám tuổi. Bài thì tôi biết được - tất nhiên, cũng như nhiều người Việt khác - qua bản dịch của nhạc sĩ Phạm Duy, với tựa đề "Những nụ tình xanh". Khi đối chiếu lại những câu dịch, ta thấy nhạc sĩ đã giữ gần hết ý chính của bài, ngoài ra còn Việt hóa thêm một số chữ nữa. Thí dụ như câu đầu:
Tous les garçons et les filles de mon âge se promènent dans la rue deux par deux - tạm dịch: mọi chàng trai và cô gái cùng lứa tuổi tôi đi dạo phố từng cặp, từng cặp.
đã được dịch thành từng cặp hai, cặp ba chữ như uyên ương/ yêu đương, miên man/hân hoan/lang thang
"Bao nhiêu uyên ương trong cơn yêu đương, đôi chân miên man hân hoan lang thang giữa phố phường."
rồi câu cuối
Oui mais moi je vais seule / Car personne ne m'aime - tạm dịch: Ừ nhưng tôi thì cô đơn quá, bởi vì chẳng ai yêu tôi.
thì được dịch thành
Thế nhưng tôi vẫn đơn côi vẫn không ai đoái hoài tôi.
Bài Le temps de l'amour cũng được dịch qua Việt ngữ với tựa đề Mùa Tình Yêu, tôi có sưu tầm được trên mạng, nhưng không biết ai là người dịch. Bản dịch này cũng rất xuất sắc, vần điệu thật chỉnh.
Mùa Tình Yêu - Le Temps De L'amour
Mùa tình yêu đến đây rồi / Ngàn hoa ngát hương đời / Cầm tay nhau khiêu vũ đi….
Mùa Tình yêu nét Xuân thì / Rồi sẽ có những gì / Mình ước muốn với trái tim
Một mùa Xuân ngát hương tình / Hạnh phúc giữa yên bình
Rộn rã với những ước mơ / Đẹp muôn ý thơ
Đời đẹp nhất tuổi đôi mươi / Thơm ngát muôn hoa hồng tươi
Tình đầu đến giữa hồn nhiên / Trong sáng giấc mơ thần tiên
Sức sống vô biên
Mùa tình yêu chứa chan lòng / Đẹp đôi má em hồng / Mùa ươm thêm bao ước mơ
Mùa tình yêu đến muôn mầu / Tặng nhau chiếc hôn đầu / Rồi mãi nhớ…. đến kiếp sau
Mùa tình dâng trái tim hiền / Cùng nhau đến trăm miền
Và đắm đuối dưới nắng say / Tình yêu…ngất ngây
Le temps de l'amour có cái intro guitar thật chõi với giai điệu của bài, trống syncope, rồi cách phát triển giai điệu (La/ La Ti Do Ti La/ La Ti Do Ti La/ La Ti Do Re Mi Re/ v.v. ) đơn giản chỉ với các hợp âm Am, Dm và E7, cộng với giọng hát tươi vui, thẹn thùng lẫn lạnh lùng của Françoise Hardy, có lẽ là những yếu tố đã làm bài nhạc tồn tại với thời gian chăng? Đã 50 năm trôi qua rồi còn gì, mà giai điệu vẫn còn cho ta một cảm giác ngây ngất, si mê, thật lôi cuốn. Bài hát này phải được gọi là "bài hát vượt thời gian".
Ngoài hai bản kể trên, người đẹp Françoise Hardy còn gây nhiều ấn tượng khác với những bản nhạc trong cũng như ngoài Selection 123 như Le Premier Bonheur du Jour, Comment te dire adieu?, L'amitie, v.v. Riêng bài Le premier bonheur du jour tôi mới khám phá ra gần đây, nhưng rất ngơ ngẩn, bàng hoàng trước cách viết giai điệu, cách đệm guitar thùng, cũng như lời bài nhạc.
Le Premier Bonheur du Jour
1.
Dm
Le premier bonheur du jour
Dm
C'est un ruban de soleilAm7-5 D7 Gm7
Qui s'enroule sur ta main
C9 C7 F A7
Et caresse mon épaule
Dm
C'est le souffle de la mer
Dm
Et la plage qui attend
Am7-5 D7 Gm
C'est l'oiseau qui a chanté
Dm Em7 A7 Dm C7
Sur la branche du figuier
2.
Le premier chagrin du jour
C'est la porte qui se ferme
La voiture qui s'en va
Le silence qui s'installe
Mais bien vite tu reviens
Et ma vie reprend son cours
Le dernier bonheur du jour
C'est la lampe qui s'éteint
Tạm dịch:
Niềm vui đầu tiên trong ngày
là ánh mặt trời như dải nơ
quấn quanh tay anh
và âu yếm bờ vai em.
Là ngọn gió thoảng của biển khơi
và bãi biển dài đang chờ mong (đôi ta)
Là tiếng chim hót trên cành cây (figuer - hổng biết là cây gì? :-)
Buồn ơi! ta xin chào mi lần đầu
Là khi cánh cửa đã khép lại
Xe hơi đã ra đi
Để lại một sự im lặng
Nhưng may thay anh đã mau quay về
Và đời sống em đã trở lại vòng quay
Hạnh phúc cuối cùng trong ngày
Là ngọn đèn khuya chờ em tắt ...
Theo tôi, bài này hay nhất là ở chỗ nó thuộc về thang âm Re thứ, nhưng ta rất ít nghe hợp âm này, mà chỉ nghe nhiều câu lặp với kết là Gm, tạo nên nhiều nỗi băn khoăn, vì hóa giải không được. Chỉ tới câu cuối cùng của đoạn ( Sur la branche du figuier) nó mới được cho trở về Dm. Cái chord Am7-5 cũng "quá đã" vì technically nó không thuộc về thang âm này. Nó là secondary dominant chord làm nền cho D7 để về Gm!
Bạn cũng để ý là bài này chỉ có phái nữ hát mới hợp, vì nhiều lý do, mà lý do chính là các chi tiết trong bài đều là ngoại cảnh. Em vui vì tiếng chim hót, vì ánh mặt trời, em buồn vì anh đã đi làm, nhưng lại vui vì anh đã sớm trở về (chắc là em này đẹp quá bị chồng nhốt không cho đi làm, suốt ngày ở nhà ... mộng mơ, hi hi ...,) chứ phái nam mà hát bài này coi bộ không hợp với tính cách xông xáo, ỷ mình ngon của chúng tôi.
***
Ngoài bài nhạc Le Premier Bonheur du Jour vừa được nhắc đến, năm 1963 còn có nhiều bài xuất sắc khác như: C'est beau la vie (Jean Ferrat), Demain Tu Te Maries (Patricia Carli), Elle était si jolie (Alain Barrière), Les vendanges de l'amour(Marie Laforet), và Tombe la neige (Adamo Salvatore). (Tên ca sĩ trong ngoặc đơn) Đây là năm đầu tiên mà gout nhạc của tôi nghe được hết, không phải vất vả tìm kiếm để tìm ra những bài tiêu biểu trong năm như các năm 1959-1962. Người Việt nghe nhạc nhiều chắc thế nào cũng biết bài Elle était si jolie qua lời việt Vũ Xuân Hùng: Em đẹp như mơ.
Elle était si jolie - Em đẹp như mơ
Vì nàng đẹp như một bông hồng
G7
Nên tôi không dám yêu nàng
Ab Cm Fm7
Ôi đôi môi cười như cánh lan
Bb7
Bao năm tôi khó nguôi quên
G7
Nên theo cơn gió bay qua đây
Fm7 Bb7 Eb
Như dung nhan vừa tươi mướt
G7 Cm Cm7
Em vui như dáng xuân hồng nắng
Ab G7 Cm Fm
Tôi nghe cơn gió ru hời
*
Trời lành lạnh khi mùa thu về
Tôi nghe tôi khóc trong lòng
Hôm nay đây mùa thu mới sang
Ôi sao xa quá xuân xưa
Trong công viên lá thôi đong đưa
Tôi nghe em cười trong nắng
Dang tay cho gió tung tà áo
Trong hơi sương em sẽ tan nhòa
*
Đẹp tuyệt vời hỡi em dấu yêu
Nên tôi đâu dám trao tình
Đẹp tuyệt vời tựa như đóa hoa
Tim tôi ngây ngất si mê
Nhưng tôi không nói yêu thương em
Nên tôi muôn đời sầu đau
Như cây thông đứng trong rừng vắng
Em như mây trắng trên trời
*
Rồi một chiều cánh mây khép lại
Mây đang bay bỗng rơi rụng
Em ra đi bỏ lại sắc hương
Ôi thiên thu mãi xa nhau
Ôi đôi ta cách ngăn đôi đời
Em ra đi vào mù khơi
Trong hơi sương áo em lộng gió
Cho tôi thương nhớ vô bờ
Năm 1963 cũng là năm mà nhóm The Beatles rực sáng cả Âu châu lẫn Hoa Kỳ, thế nên không ít thì nhiều các bài nhạc của họ cũng ảnh hưởng đến nhạc Pháp. Thậm chí mười ba năm sau (1976) nữ danh ca Marie Laforêt đã hát một bài riêng dành cho Beatles fans với tựa đề tạm dịch là Trời đã phủ tuyết rơi lên Yesterday ( Il a neigé sur Yesterday ), nói về nỗi ảm đạm khi nhóm chia tay, và dĩ nhiên bài cũng có mặt trong Selection 123 :-) Ta có thể thấy bài hát đầy dẫy những references tới tên các bài hát, địa danh như Yesterday, Jude, Yellow Submarine, John (Lennon) và Paul (McCartney), Sgt. Pepper, Hello goodbye, v.v. Ngay cả điệp khúc cũng sử dụng các hợp âm đi xuống như trong bài Michelle, cùng sử dụng câu de ces mots qui vont si bien ensemble, si bien ensemble cùng với sự tiếc nuối khi nhắc về người đẹp - la belle của những năm tháng êm đềm đã qua.
Il a neigé sur Yesterday
Ab DbM7
Il a neigé sur Yesterday
Eb Cm7
Le soir où ils se sont quittés
Fm Bb Ebsus4 Eb Ab
Le brouillard sur la mer s'est endormi
Cm Bb Ebsus4 Eb C7sus4 C7
Et Yellow Submarine fût engloutie
Fm FmM7 Fm7
Et Jude habite seule, un cottage à Chelsea
Bb7 Gm7 Cm7
John et Paul je crois sont les seuls
Gm7 C7sus4 C7
A qui elle ait écrit
Fm FmM7 Fm7 Bb7
Le vieux sergent Pepper a perdu ses médailles
Em7 Cm7 F7sus4
Au dernier refrain d'Hello Good Bye
F7 Bbm7 Eb7sus4 Eb7
Hello Good Bye
*
Il a neigé sur Yesterday
Le soir où ils nous ont quitté
Penny Lane aujourd'hui a deux enfants
Mais il pleut sur l'île de Wight au printemps.
Eleanor Righby aux quatre musiciens
Viennent pas vraiment vous voir
Quand ils passent à Dublin
Vous parler de Michèle
La belle des années tendres
De ces mots qui vont si bien ensemble
Si bien ensemble
*
Il a neigé sur Yesterday
Le soir où ils se sont quittés
Penny Lane c'est déjà loin maintenant
Mais jamais elle n'aura de cheveux blancs.
Il a neigé sur Yesterday
Cette année là même en été
En cueillant ces fleurs
Lady Madonna a tremblé
Mais ce n'était pas de froid
*
Il a neigé sur Yesterday
Cette année là même en été
En cueillant ces fleurs
Lady Madonna a tremblé
Mais ce n'était pas de froid
Il a neigé sur Yesterday
Cette année là même en été
En cueillant ces fleurs
Lady Madonna a tremblé
Mais ce n'était pas de froid
Il a neigé sur Yesterday
Nói về sự sáng tạo và ảnh hưởng của The Beatles thì khôn cùng, và người ta cũng đã tốn nhiều bút mực về họ. Tiếc thay, những tinh hoa của họ không được biết đến nhiều ở Việt Nam. Họ nổi tiếng vì các giai điệu của họ dựa trên tiến trình hợp âm, mà vì họ không học nhạc có căn bản, chỉ chơi nhạc nhiều và giỏi, rồi sáng tạo ra những hợp âm lạ, không nằm trong thang âm chính, nhưng nghe rất "đã". Họ lại vừa sáng tác nhạc, vừa được chơi nhạc của họ viết ra, không như lớp trước như Elvis Presley chỉ được cho hát, còn giai điệu thì do người khác viết. Người producer Sir George Martin cũng thú nhận là mới đầu 4 chàng chỉ đáng là học trò ông, sau mấy năm thôi họ giỏi quá, cùng thầy mixing các tracks trong phòng thu âm, chế ra các cách tạo âm thanh mới, v.v. Họ chỉ ở trong phòng thu âm rồi tương tác với nhau, thử nghiệm cái này cái kia, thu biết bao nhiêu bài hay với đủ mọi loại styles. Có bài chỉ độc một câu như ‘You Know My Name (Look Up the Number)’ (tôi có viết một bài ngắn ở đây) mà nghe cũng sướng tai vì cái "goofiness", rỡn rỡn của họ.
Trái lại, nghe nhạc Việt bây giờ, ta thấy rất sáo mòn, đơn điệu. Tôi không nghe nhiều nhạc ở trong nước nên không dám cho ý kiến, nhưng ở hải ngoại tôi xem qua mấy cuốn Thúy Nga Paris gần đây, thấy tẻ nhạt quá, chẳng còn hay như trước cuốn 100. Nhiều bài nhạc mới do nhiều nhạc sĩ mới nhưng viết nhạc lại dùng các "cliché" nhiều quá.
Theo định nghĩa từ Wikipedia, thì cliché là một ý tưởng, cách diễn đạt, hay một thành tố của một tác phẩm nghệ thuật mà đã bị sử dụng quá nhiều lần tới độ đã làm mất đi hiệu quả nó làm được ban đầu. (A cliché is an expression, idea, or element of an artistic work which has been overused to the point of losing its original meaning or effect, especially when at some earlier time it was considered meaningful or novel.) Một thí dụ là vòng quãng năm. Khi nghe vài lần thì thấy hay, như trong bài Hello của Lionel Ritchie, nhưng khi được dùng nhiều trong nhạc thì nghe thấy nhàm, vừa nghe một câu là biết ngay câu sau sẽ phát triển ra sao (vì câu kế phải tuân theo luật của vòng quãng 5).
Nhạc Việt của miền Nam trước và sau 75, ngoài một số bài thật tiêu biểu vì giai điệu mới, cách phát triển sáng tạo, còn thì cũng từ từ đi dần vào lối sáo mòn vì không dám phá lệ, không biết phá lệ, hay coi việc ca sĩ nào hát hay trong show là được, còn bài vở thì ráng chắp vá vào cho đủ số ca sĩ! Thí dụ mới nhất là cô Tóc Tiên trong cuốn Paris By Night 105. Nhạc thì hình như do nhạc sĩ trong nước viết, lời ca rất thô và không "mướt" như lời ca tôi thường nghe ở hải ngoại, nhạc thì không phá lệ, chỉ phối khí phối âm nhiều cho nó "hoành tráng". Ca sĩ thì múa hát một đằng lời nhạc một nẻo, chả ăn nhập gì với nhau, chẳng thể hiểu là hay ở chỗ nào.
Trở về nhạc Pháp, tôi cảm nhận từ trực giác, từ my "feeling" là có một sự thay đổi lớn từ trước và sau hai năm 1963-64, khi các bài nhạc đã chuyển sang giai đoạn thử nghiệm, giai điệu phát triển rất cách tân, tiến trình hòa âm cũng lắt léo hơn, cũng đa dạng như cách The Beatles dùng trong mỗi bài nhạc của họ. Mà người ta nghiên cứu nhạc Beatles kỹ lắm, nói về cách dùng hợp âm thôi mà đã có quyển dày cộp bẩy tám trăm trang như tôi có kể trong tập ebook này. (Phải chi có ai dám dịch những quyển như vầy thay vì bỏ ra một hai năm "ăn nằm với chữ" để dịch Lolita! :-)
Thí dụ như trong bài Les vendanges de l'amour do Marie Laforêt trình bày. Ta nghe câu strings giữa hai đoạn (khoảng 0:40 đến 0:55) rất sáng tạo. Giai điệu cũng phát triển sáng tạo nữa, câu "Et le soleil du bel âge ..." cũng là một tịnh tiến ngắn từ câu đầu "nous les referons ..." tí xíu thôi rồi lại quay trở về motif chính. Đó là một sự sáng tạo, nhỏ thôi nhưng rất hiệu quả. Không như bài Ne Me Quitte Pas được Jacques Brel trình bày năm 1959, ta thấy motif chính phát triển đến tột cùng, cứ năm chữ, năm chữ, có vẻ dễ đoán hơn là bài Les vendanges de l'amour.
Với lý do tương tự, từ lâu tôi đã không còn nghe nhạc Trịnh Công Sơn nữa. Lời nhạc của ông chỉ cách tân khi mới đầu, với những Diễm Xưa, Nắng Thủy Tinh, Hạ Trắng, nhưng do dùng lại quá nhiều những chữ "đắt" và "lạ" đó, những giai điệu đều đều đó, chúng trở nên nhàm, cliché. Còn nhạc của TCS mà thiếu lời thì cũng chỉ là OK thôi, không quá xuất sắc, vì ông chỉ có dùng đi dùng lại mấy cái hợp âm La thứ, Re thứ, Mi 7, không thoát nổi cái thang âm trưởng và thứ để tìm tòi những hướng đi, những đột phá mới trong việc cách tân giai điệu. Thành ra nói nhạc TCS hay thì cũng đúng, vì ông là người cách tân những lối viết nhạc chạy theo thị hiếu, nhưng rồi ông cũng khựng lại và không thoát ra được lối viết nhạc chính ông đặt ra.
***
Nhưng những ảnh hưởng qua lại như vậy giữa các nhóm nhạc, trào lưu nhạc thường không thể thấy được qua bề ngoài. Chỉ khi chủ tâm nghe kỹ nhạc ta mới thấy cấu trúc bài nhạc, cách đặt hợp âm, cách phối nhạc biến đổi ra sao theo từng thời kỳ và chịu ảnh hưởng lẫn nhau ra sao. Có lẽ mục đích trước tiên là sự sinh tồn. Nếu mình cứ hát nhạc xưa hoài, trong khi nhạc yé-yé được hát tràn lan, thì sẽ không có nhiều người mua băng dĩa của mình. Vậy thì mình phải sửa đổi nhạc mình viết sao cho theo sát thị hiếu và bán chạy.
Do có lần tôi tình cờ tìm kiếm trên mạng, tôi được biết Google đã cộng tác với tuần báo Billboard để scan các tạp chí của họ lên mạng. Có thật nhiều điều thú vị, vì được xem những bản khác nhau của tờ tạp chí xưa cũ chuyên viết về sinh hoạt âm nhạc của Hoa Kỳ. Họ cũng để một cái chart có tên là Hits of the World, đăng danh sách 10 bài hay nhất trong tuần của các nước Âu, Mỹ châu và Nhật Bản. tiếc rằng từ khoảng 1975 trở đi họ không đăng Top 10 của Pháp và các nước nói tiếng Pháp nữa. Sau đây là hình chụp sample của năm 1963 và 1972:
Bản 15 tháng 6, 1963
Bản 19 tháng 2, 1972
So sách hai bản thì bạn thấy ngay nhạc ngoại quốc đã tràn vào Pháp quốc thật mãnh liệt khiến họ phải làm thêm một Top 10 nữa dành cho nhạc ngoại cho khỏi bị cạnh tranh với nhạc nội, ít ra là trên giấy tờ. Một điều cũng thú vị nữa là cũng có những bài nhạc Pháp hay được thế giới đón nhận. Đó là bài Mamy Blue (xem hình trên), do ca sĩ Nicoletta trình bày, sau đó được dịch sang Anh ngữ và cũng leo lên danh sách ở cả hai bên luôn. Trước đó, một bài khác mà tôi được biết là một bài hiếm hoi lên được hạng nhất ở Hoa Kỳ, đó là bài Love Is Blue do Paul Mauriat trình tấu. (Còn Mamy Blue tôi cũng nghe lần đầu qua tape nhạc Paul Mauriat luôn! :-)
***
(còn tiếp)
***
Phụ chương:
Danh sách các bài nhạc đứng hạng nhất từ 1959-1989
1959
1960 1961 1962 1963 1964 1965
1970 1971 1972 1973 1974 1975
1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989
Flos Folium et Ramulus Semper Virens